Η Αμφίπολη με ψυχραιμία...

Με αφορμή το θέμα της Αμφίπολης, που έρχεται και πάλι στην επικαιρότητα μετά την πρόσφατη ανακοίνωση από το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ, με τίτλο: «Πώς εντοπίζονται θαμμένες αρχαιότητες: τα μυστικά του λόφου Καστά στην Αμφίπολη», αναδημοσιεύουμε παλαιότερο σχετικό άρθρο μας. Είχε αρχικά δημοσιευτεί στο ιστολόγιο της Χίμαιρας (σημ. Περιοδικό Λογοτεχνίας), πριν από δύο χρόνια ακριβώς, αλλά παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο, ακόμη κι αν έχουμε πλέον διαφορετική κυβέρνηση... Η λέξη μυστικά σε επιστημονική ανακοίνωση, είναι το λιγότερο ενδεικτική:
Το να κουράσει κανείς περισσότερο με ιστορικές πληροφορίες, συσχετίσεις, ερμηνείες κι αρχαιολογικά σενάρια (το διαδίκτυο βρίθει ιστορικών ή ανιστόρητων, επιστημονικών ή επιστημονικοφανών άρθρων), είναι -νομίζω- περιττό. Η περίπτωση της Αμφίπολης δεν θα μας απασχολήσει από αυτήν την σκοπιά, αλλά ως αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης πρωτοφανές -δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηρίσουμε- στα ελληνικά χρονικά!

Έχει τονιστεί και αλλού το πόσο επίπονη, σχολαστική και χρονοβόρα είναι η αρχαιολογική διαδικασία. Πόσος κόπος και πόση προεργασία απαιτείται, για να φτάσει κανείς σε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις και να δομήσει σταδιακά -βασιζόμενος στην ανάλυση των δεδομένων- κάποια συμπεράσματα. Όπως και να έχει, οι γνώσεις μας για το παρελθόν (“άγνωστη χώρα” το ονομάζει ο David Lowenthal), δεν μπορεί παρά να είναι αποσπασματικές και, αρκετά συχνά, αμφισβητίσιμες. Κάθε ανασκαφή, λοιπόν, -υπό προϋποθέσεις- έρχεται να προσθέσει “ψηφίδες” γνώσης πολύτιμες, που συμπληρώνουν ή/και ανατρέπουν τα (παρα)δεδομένα.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, παρακολουθήσαμε τους τελευταίους μήνες (ενν. καλοκαίρι-φθινόπωρο του 2014) την αποκάλυψη ενός σημαντικού, οπωσδήποτε, μνημείου, στο οποίο αποτυπώνεται η “κουλτούρα περί θανάτου” της κοινωνίας μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, που μάλιστα αφορά στα ανώτατα στρώματά της.

Ας μην επεκταθούμε σε λεπτομέρειες για τυπολογικές προσεγγίσεις και χρήσιμες διεπιστημονικές τεχνολογικές μεθόδους. Ας αρκεστούμε στο γεγονός ότι το ασφαλέστερο εργαλείο στα χέρια ενός αρχαιολόγου παραμένει η σχετική χρονολόγηση, με ό,τι αυτή προϋποθέτει σε επίπεδο μελέτης, φαντασίας και ανασκαφικής εμπειρίας, και σε συνδυασμό με ιστορικές πηγές, γραπτές μαρτυρίες, τοπωνύμια κλπ.

Θα απορήσει ίσως κανείς για την αναφορά μας στη φαντασία... Καλά ως προς τα άλλα, αλλά γιατί είναι απαραίτητη (και) η φαντασία στην εξέλιξη μιας ανασκαφής; Και τι ρόλο έπαιξε στην εξέλιξη της συγκεκριμένης, στον τύμβο Καστά;

Εδώ ερχόμαστε στον κρίσιμο παράγοντα των υποθέσεων, που τροφοδοτούν και ανατροφοδοτούνται από την έρευνα -και μόνο σε σχέση με αυτήν και τα (πραγματικά) ευρήματά της. Πόσο λεπτές καθίστανται αυτές οι ισορροπίες, όταν η σχέση αυτή διαταράσσεται, οι υποθέσεις αυτονομούνται, και η έρευνα γίνεται με γνώμονα την επαλήθευσή τους, εξυπηρετώντας προσδοκίες, σκοπιμότητες ή/και βολικά σενάρια για την εκάστοτε εξουσία; Όταν ο ανασκαφέας καθοδηγείται από ένστικτο και φιλοδοξία ή υποκύπτει σε άνωθεν πιέσεις, ώστε να βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα, απορρίπτοντας απόψεις και ερμηνείες διαφορετικές και κακίζοντας όσους τις επιχειρήσουν;

Oι “χρόνοι” και μόνο της ανασκαφής στον τύμβο Καστά, χωρίς καθόλου να εξετάζουμε την τήρηση της επιστημονικής δεοντολογίας ενός τόσο απαιτητικού και πολυσύνθετου έργου, έδειξαν κραυγαλέα επίσπευση της διαδικασίας. Όποιος είχε την τύχη να εργαστεί ως αρχαιολόγος πεδίου, ακόμη και με σχετικά μικρή εμπειρία, μπορεί -νομίζω εύκολα- να συμφωνήσει μαζί μου. Αν συνυπολογίσουμε και τη χρονική συγκυρία που επιλέχθηκε για την πρόσφατη -προεκλογική- ανακοίνωση (ενν. πριν τις εκλογές του Γενάρη του 2015) των αποτελεσμάτων, που προέκυψαν από τη μελέτη του σκελετικού υλικού (των “ενοίκων” του τάφου...), καταλήγουμε στο εύλογο συμπέρασμα: η (τραβηγμένη από τα μαλλιά) “εθνική υπερηφάνεια” βλάπτει σοβαρά την επιστημονική συνέπεια.